In prehistorische tijden werd het gebied dat eens Europees Rusland zou worden genoemd bewoond door vooral Slavische en Fins-Oegrische stammen. Voorzichtige contacten en enige handel ontstonden met de Griekse koloniën op de Krim en later met de Romeinse en Byzantijnse rijken. In de vroege middeleeuwen zakten Zweedse Vikingen de Russische rivieren af en bouwden handelsnederzettingen. 
In 882 verenigde de koning van Novgorod, Oleg de Wijze, zijn koninkrijk met het zuidelijke Kiev, waarmee de eerste Russische staat gesticht was, de hoofdstad was Kiev. In 988 liet Vladimir de Grote zich dopen en zo deed het christendom zijn intrede.
Na de dood van Jaroslav van Kiev in 1054 begon het rijk echter uiteen te vallen in kleine vorstendommetjes. Deze versnippering verzwakte de Russen, net op het moment dat de Mongolen hun rijk begonnen op te bouwen. De dood van Dzjengis Khan in 1227 bracht uitstel, maar in 1245 werd Rusland alsnog onderworpen tijdens de Mongoolse invasie van Rusland.

Ook het Mongoolse Rijk hield als eenheid niet lang stand, en viel uiteen in een aantal staten
Vanaf 1325 begon het vorstendommetje Moskou zich te ontwikkelen onder Ivan I. Het Grootvorstendom Moskou nam langzamerhand de leiding van de Russische vorstendommetjes over en voegde meer en meer land aan zijn gebied toe. Na de val van Constantinopel in 1453 benoemde Ivan de Grote zichzelf in 1462 tot "Tsaar van heel Rusland".  Van 1533 tot 1584 regeerde de paranoïde Ivan de Verschrikkelijke, en in 1613 beklom Michail Romanov, de achterneef van Ivan de Verschrikkelijke, de troon. Het geslacht Romanov regeerde tot 1917.
Peter de Grote voerde met beperkt succes oorlog tegen het Ottomaanse Rijk (Tweede en Derde Russisch-Turkse Oorlog) en de Perzen (Eerste Russisch-Perzische Oorlog), maar wist de Grote Noordse Oorlog tegen Zweden te winnen, waardoor de rol van Zweden als grootmacht grotendeels was uitgespeeld en Rusland, dat vanaf 1721 bekend kwam te staan als het Russische Rijk, toegang kreeg tot de Oostzee.

Peter de Grote wilde Rusland europeaniseren. Hij hief een belasting op het dragen van baarden, en dwong edelen zich te scheren en westerse kledij te dragen. Hij stichtte de stad Sint-Petersburg in een, op de Zweden veroverd, moeras. Dit wordt gezien als de gouden eeuw van Rusland.
Catharina de Grote voerde met succes oorlog tegen de Turken en stichtte de stad Odessa aan de Zwarte Zee waarmee de Russen toegang tot de Middellandse Zee kregen.
Tsaar Alexander paste later in een oorlog tegen Napoleon de beruchte tactiek van de verschroeide aarde toe: alles op het pad van het leger werd meegenomen of vernield. Het Russische leger trok zich voortdurend terug.
Napoleon leed een groot verlies tegen de strijdende Russen en uiteindelijk trokken de Russen met hun bondgenoten Parijs binnen. In het daarop volgende Congres van Wenen had Rusland een belangrijke stem in het kapittel en stelde zijn winst veilig. Daarnaast stelde het zich samen met Pruisen (later Duitsland) en Oostenrijk-Hongarije ten doel te voorkomen dat ooit weer revoluties zoals die van 1789 dergelijke "gevaarlijke" vormen zouden aannemen.

In de 19e eeuw begonnen de eerste opstanden uit te breken tegen de tsaren.
Rusland voerde regelmatig oorlogen tegen Turkije (11 maal) en Iran/Perzië (4 maal), voor gebiedsuitbreiding in Centraal-Azië. De Engelsen en de Fransen zagen dit met argusogen aan en besloten in 1853 Turkije te steunen. Het resultaat was de Krimoorlog, die tot 1856 duurde, en Rusland dwong in te binden. Ook probeerde Rusland toegang te verkrijgen tot de Zwarte Zee door de Kaukasus te veroveren tijdens de Kaukasusoorlog. Hierbij kwamen de tsaristische troepen onder andere in aanraking met de Tsjetsjenen.
In 1877 viel een enorme Russische legermacht de Turkse Balkan binnen tijdens de Achtste Russisch-Turkse Oorlog. Ondanks de heldhaftige Turkse verdediging bij Plevna aan de Donau kwamen de Russische legers tot 100 km van Istanbul, waarop de sultan capituleerde. De Russen legden hem vervolgens het Verdrag van San Stefano op, wat hen via een enorme vazalstaat Bulgarije controle over de Balkan zou geven. Engeland en Oostenrijk-Hongarije protesteerden, Duitsland bemiddelde. Ten slotte werd te Berlijn besloten Bulgarije in twee vorstendommen (Oost-Roemelië en Bulgarije) te splitsen en een derde deel, Macedonië, onder Turkse heerschappij te laten. Oostenrijk-Hongarije mocht Bosnië en Herzegovina bezetten en Cyprus kwam aan England.

De Russische politiek in Azië bracht hen ook in conflict met een nieuwe vijand: Japan. Van 1904-1905 vond de confrontatie plaats (Russisch-Japanse Oorlog), die op een Russische nederlaag uitliep en het verlies van Mantsjoerije en de zuidelijke Transsiberische spoorlijn betekende.
In 1914 nam Rusland als geallieerde deel aan de Eerste Wereldoorlog. De oorlog verliep dramatisch: de Russische verliezen waren enorm en de Russen werden verder en verder in eigen land teruggedreven. In januari en februari 1917 liepen stakingen en rellen aan het thuisfront uit op de Februarirevolutie (in maart, volgens de Gregoriaanse kalender), die Kerenski aan de macht bracht en een parlementaire republiek installeerde.
Kerenski's belofte aan de geallieerden om de oorlog voort te zetten (die hij gestand deed) werd hem echter zeer kwalijk genomen. Zowel monarchisten als bolsjewieken trachtten hem af te zetten. In november 1917 pleegden de bolsjewieken, meeliftend op de algemene ontevredenheid, onder leiding van Lenin een coup (Oktoberrevolutie). Estland en het praktisch onverdedigde Oekraïne vielen de Duitsers in handen. Lenin en Trotski zagen zich gedwongen de gifbeker in te nemen en tekenden het Verdrag van Brest-Litovsk.

De Finnen, Polen, Esten, Letten en Litouwers grepen hun kans en maakten zich los. De Armeniërs deden hetzelfde maar hun jonge republiek werd drie jaar later tussen Rusland en het kemalistische Turkije verdeeld.

De Russische Burgeroorlog werd aan beide kanten zeer wreed uitgevochten. Roden (communisten, anarchisten) martelden en moordden naar hartelust op priesters, edelen en mensen die toevallig op de verkeerde plaats waren. Witten (monarchisten, mensjewieken, liberalen) deden hetzelfde met guerrilla's, joden en anderen. Trotski zei dat alleen door wreedheid de oorlog gewonnen kon worden. Lenin dreigde iedere criticus tegen de muur te zetten. In 1918 gaf hij persoonlijk opdracht aan Jakov Sverdlov om de tsarenfamilie, de "levende banier" voor de vijand, te executeren. De oorlog bracht hongersnoden, en kannibalisme kwam regelmatig voor. In 1922 wisten de Roden ten slotte de oorlog te winnen, maar het bleef nog tot 1924 onrustig

Na Lenins dood in 1924 wist Stalin na een machtsstrijd (met als belangrijkste tegenstrever Trotski) de staat van de Sovjet-Unie meester te maken (1928) en hield die vijfentwintig jaar in handen. Trotski werd verbannen en vanwege Stalin's paranoia uiteindelijk vermoord in Mexico.
Rijke boeren, de koelakken, werden opgepakt en verdwenen in de strafkampen of in gevangenissen. Berucht waren onder andere de goelags van de Kolyma-zilvermijnen in Jakoetië.
Al sinds 1929 werden de kerken, de islam en andere godsdiensten meedogenloos vervolgd. 

 

In 1941 werd de Sovjet-Unie aangevallen door Duitsland (overigens zijn er geruchten dat Stalin zelf een aanval aan het voorbereiden was, maar werd verrast door de Duitsers), en begon de Grote Vaderlandse Oorlog. Noodgedwongen behoorde de Sovjet-Unie nu zelf bij de geallieerden. De Duitse behandeling van de Russische soldaten en de burgerbevolking was buitengewoon wreed. Na een hel van vier jaar wist het Rode Leger uiteindelijk Berlijn te veroveren. De Sovjet-Unie was verantwoordelijk voor 80-94% van Hitler's verliezen. Met 27 miljoen mensen had het land het hoogste aantal slachtoffers van alle geallieerde landen. De meerderheid van deze slachtoffers waren etnische Russen. In 1948 vond echter ook de breuk met Joegoslavië plaats, officieel vanwege ideologie, feitelijk omdat Tito weigerde naar Stalins pijpen te dansen.
In 1949 testte de Sovjet-Unie zijn eerste atoombom en wellicht gaf Stalin Noord-Korea stilletjes het groene licht voor zijn campagne tegen het zuiden. Inmiddels ging Stalins gezondheid sterk achteruit, en op 5 maart 1953 overleed hij. Officieel door een beroerte, maar een aantal historici verdenkt Lavrenti Beria van het vergiftigen van Stalin.

Uit de machtsstrijd die op de dood van Stalin volgde kwam uiteindelijk Chroesjtsjov als sterke man naar voren.
De Sovjet-Unie maakte economisch en technisch enorme vooruitgang, en wist de eerste ronde van de Space Race te winnen door eerst het hondje Laika en vervolgens de kosmonaut Joeri Gagarin als eerste de ruimte in te schieten. In 1962 leed Chroesjtjov echter bij de Cuba-crisis een gevoelig gezichtsverlies. Het Politbureau vond het in 1964 welletjes en zette Chroesjtjov af, hoewel het afzetten van de leider officieel verboden was binnen het communistische denken.
Leonid Brezjnev volgde Chroesjtjov op als sterke man. Brezjnev, een Sovjetpoliticus van de oude stempel, was verantwoordelijk voor het neerslaan van de Praagse Lente in 1968. In 1979 voerde hij tegen China een oorlog bij volmacht waarbij Cambodja en Vietnam als pionnen fungeerden. In 1979 gaf hij opdracht om Afghanistan binnen te vallen, om de pro-Russische regering daar te hulp te schieten. De Sovjettroepen konden de guerrillastrijd van de Moedjaheddien, die werden gesteund door de Verenigde Staten, niet winnen, en meer en meer Russische soldaten keerden in lijkenzakken terug. In 1982 overleed Brezjnev.

 
In 1985 kwam een nieuwe jonge leider aan de macht: Michael Gorbatsjov. Toen hij besefte dat de Sovjet-Unie vrijwel bankroet was en het nog maar een paar jaar op deze wijze zou kunnen volhouden, besloot hij met het Westen te gaan praten. Vooral de Amerikaanse president Ronald Reagan schijnt nogal wat invloed te hebben gehad op Gorbatsjov. Een vrij onverwachte ontspanning was het gevolg. De Sovjettroepen werden teruggetrokken, inclusief de troepen in Afghanistan. In 1988 en 1989 vielen de communistische regimes als dominostenen om, waarna in 1990 de Duitse hereniging werd afgekondigd. In eigen land kwam Gorbatsjov klem te zitten tussen radicalere hervormers als Boris Jeltsin en de oude communistische garde. In december 1991 was het afgelopen: Gorbatsjov trad af als president en de Sovjet-Unie hield op te bestaan.

Jeltsin was precies 8 jaar (1991-1999) president van Rusland, of de Russische Federatie, zoals het nu heette. Op 31 december 1999 trad Jeltsin ten slotte af ten gunste van Poetin.
Uit de Russische presidentsverkiezingen van 2008 kwam Poetins geestverwant en partijgenoot Dmitri Medvedev als winnaar naar voren. Poetin nam het premierschap onder hem op zich om, zoals door de partij werd gezegd, 'als zijn grote broer op te treden'. Kort na Medvedevs aantreden, in augustus 2008, raakte het land in een korte oorlog met buurland Georgië verwikkeld, waarna Russische troepen de seperatistische Georgische gebieden Abchazië en Zuid-Ossetië bezetten en de onafhankelijkheid ervan erkenden.